Η ιστορία του χωριού
Ζωνιανά
Τα Ζωνιανά είναι ένα όμορφο χωριό που βρίσκεται σε μια γραφική περιοχή, περιτριγυρισμένο από πανέμορφη φύση και καταπράσινους λόφους. Η ιστορία του χωριού χάνεται στο πέρασμα του χρόνου, με αποτέλεσμα να διαθέτει μια πλούσια παράδοση και τεράστια πολιτιστική κληρονομιά.
ΤΟ ΧΩΡΙΟ
Η Ονομασία Ζωνιανά
Η ονομασία Ζωνιανά, καθιερώθηκε το 1920. Παλαιότερα το χωριό ονομαζόταν Ζου ο Λάκκος. Και τα δύο ονόματα φαίνεται να έχουν σχέση με την λέξη (ο)ζώ που είναι το ζώο στην κρητική διάλεκτο. Πάντως, η παλαιότερη ονομασία έχει συσχετιστεί και με τον Δία (Ζευς).
Η κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η κτηνοτροφία. Στις ορεινές περιοχές της ευρύτερης περιοχής υπάρχουν διάσπαρτα τα περίφημα μητάτα· οι ιδιόρρυθμες και εντυπωσιακές πετρόχτιστες κατασκευές στις οποίες τυροκομούν και διαμένουν οι Κρήτες Βοσκοί.
Σύμφωνα με μία ιστορία το χωριό ιδρύθηκε από έναν βοσκό ονόματι Ζα. Ο Ζα έβοσκε τα αιγοπρόβατα του στην περιοχή και έχανε τακτικά μία αίγα του, χωρίς να γνωρίζει που πάει. Μία ημέρα αποφάσισε να την ακολουθήσει και ανακάλυψε ότι πήγαινε σε πηγή μέσα στο δάσος και έπινε νερό. Τότε, ο βοσκός αποφάσισε να εγκατασταθεί μόνιμα σε εκείνο το μέρος που υπήρχε νερό και το ονόμασε «Λάκκος του Ζου». Μάλιστα την αίγα ο Ζας την έλεγε Αμάλθη και έτσι ονομαζόταν η πηγή «Της Αμάλθης το νερό» όπως λέγεται και σήμερα.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Η πρώτη ονομασία από το 1180 π.Χ., όπου αναφέρεται ως Ζω με συμμετοχή ανδρών υπό τον Ιδομενέα στον Τρωικό πόλεμο.
Το όνομα Ζω, οφείλεται στον Δία (Ζα), που φώναζε από τον τάφο του «ζω, εδώ είμαι». Μάλιστα οι βοσκοί σε κλεψιές τότε ορκίζονταν: « Νη ζα… φάσκω σου και κατέχέ το, δε σου φταίω έργω βουλή μου», δηλαδή «Μα το Δία σου λέω και να το κατέχεις δε φταίω, δεν ξέρω γι’ αυτό που με ρωτάς, έργα ή λόγια». Αργότερα βέβαια πρόσθεσαν στο Δία τον Αϊ Γιώργη.
Το 1583 αναφέρεται σε ενετική απογραφή ως Ζω, το 1671 Λάκκο του Ζου με 57 κατοίκους. Το 1900 ως Ζου το Λάκκο με 509 κατοίκους αλλά και Ζουλιανά (ανήκαν στο Δήμο Ανωγείων). Για πρώτη φορά μετά το 1920 στο αρχικό Ζω, έβαλαν την κατάληξη -νιανά, έτσι έγινε Ζωνιανά. Το 1928 αποτελούν έδρα Κοινότητας, έχοντας το 1940 τους 789 κατοίκους και το 1991 φτάνουν τους 1.281.
Το 1998 εντάχθηκαν στο Δήμο Ανωγείων, όμως μετά από αντιδράσεις στο Δήμο Κουλούκωνα. Το 2006 έγιναν ανεξάρτητη Κοινότητα και τέλος από το 2011 στο Δήμο Μυλοποτάμου.
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
1.117 κάτοικοι
ΝΟΜΟΣ
Ρεθύμνης
ΥΨΟΜΕΤΡΟ
630 μέτρα
Συμμετοχή των Ζωνιανών στους απελευθερωτικούς αγώνες
Στα Ζωνιανά δεν κατοίκησαν ποτέ κατακτητές Σαρακηνοί, Ενετοί και Τούρκοι, έτσι ο πληθυσμός τους είναι αμιγώς ελληνικός, όμως δεν απουσιάζουν ποτέ από κανένα προσκλητήριο της πατρίδας.
1770
Από το 1770 περιθάλπουν καταδιωκόμενους Σφακιανούς και παίρνουν μέρος στους αγώνες. Μάλιστα ένας από τους καταδιωκόμενους ήρθε στο χωριό με το παρατσούκλι «Παρασύρης».
Ο "Μελίτακας"
Το 1821 ο Ζωνιανός Μιχάλης Μαυρογιάννης ή Μελίτακας οπλαρχηγός του Μυλοποτάμου πολεμά εναντίον των Τούρκων σ’ ολόκληρη την Κρήτη. Όταν καταπνίγηκε η επανάσταση πηγαίνει στην Πελοπόννησο με δική του ομάδα από Ζωνιανούς και πολεμά εναντίον του Ιμπραήμ. Σκοτώνονται όλοι εκτός από τον ίδιο τον Μελίτακα. Επιστρέφει στα Ζωνιανά αλλά μην αντέχοντας τα παράπονα και τις κατάρες των συγγενών των σκοτωμένων μετακομίζει στ’ Αργουλιό. Συνεχίζει να πολεμά τους Τούρκους, τραυματίζεται σε μια μάχη στο Μπραχίμο και πεθαίνει από το τραύμα αργότερα.
Η μάχη στο Αρκάδι
Το 1866 είκοσι Ζωνιανοί, με τον Παρασυρογιώργη, αφήνουν την ασφάλεια που τους παρείχαν τα βουνά και πηγαίνουν στο Αρκάδι, με την ομάδα του Κούβου και οι 18 σκοτώνονται.
Το ολοκαύτωμα
Στις 8 Μαΐου 1867, οι Ζωνιανοί μαζί με τους άλλους Μυλοποταμίτες χτυπούν τον Ομέρ Πασά στην Πέρα Χαλέπα. Οι Τούρκοι υποχωρούν άτακτα και οι Ζωνιανοί αρπάζουν το άλογο μαζί με το κανόνι, το πηγαίνουν στα Ζωνιανά και το κρύβουν. Σήμερα το κανόνι αυτό βρίσκεται στο Ναυτικό Μουσείο Χανίων.
Την επόμενη 9 Μαΐου 1867 πολυάριθμος Τουρκικός στρατός κάμπτει την αντίσταση των Ζωνιανών και μπαίνει στο χωριό. Ανακρίνει τους γέρους και τους αρρώστους που δεν μπόρεσαν να φύγουν για να βρει το κανόνι. Αφού κανείς δεν ομολόγησε τους σφάζει όλους και καίει το χωριό. Μαζί καίγεται και το δάσος του φαραγγιού.
Από το 2008 καθιερώθηκε επίσημα ως δημόσια εορτή τοπικής σημασίας.
Το Νοέμβριο του 1867 ο Κουμαντάρ Ρεντίς Πασάς προσπαθεί να χτίσει Πύργο στο Καυκαλούδι (Αμυγδαλοκέφαλο) όπως σε όλα τα χωριά. Δεν τα καταφέρνει γιατί οι Ζωνιανοί δεν τον αφήνουν ήσυχο. Μέρα νύχτα του κάνουν κλεφτοπόλεμο και αποδεκατίζουν τους στρατιώτες και τους χτίστες του. Καίει ξανά ό,τι είχαν προφτάσει να ξαναχτίσουν οι Ζωνιανοί και φεύγει. Δηλαδή οι Ζωνιανοί κάηκαν δυο φορές σε έξι μήνες (Μάη και Νοέμβρη). Σύμφωνα με ένα τραγούδι της εποχής εκείνης είχε καεί το χωριό και άλλη μια φορά: «Τρίτη φορά που το χωριό το καίτε μπρε μπουρμάδες μα και τρακόσες να καεί δεν προσκυνούμε αγάδες».
Διαρκείς αγώνας κατά τον Τούρκων
Το 1898 οι Ζωνιανοί πρόσφεραν στον πρίγκιπα Γεώργιο που πέρασε από την περιοχή ως δώρο το κανόνι. Τα χρόνια περνούσαν. Οι Ζωνιανοί δεν έπαψαν να πολεμούν τους Τούρκους. Πηγαίνουν στο Γάζι και στο Σερβιλή και μαζί με άλλους Μυλοποταμίτες και Μαλεβιζιώτες κλείνουν τους Τούρκους στο Ηράκλειο. Ο Μιχάλης Κάββαλος ή Καπράκης μέσα σε «χαλάζι σφαιρών» κατάφερε να πάρει τη σημαία και βραβεύτηκε από την Κρητική Πολιτεία σαν σωτήρας της. Στους Βαλκανικούς Πολέμους σκοτώθηκαν 12 Ζωνιανοί.
2ος Παγκόσμιος
Άλλοι 19 πεσόντες το 1940-44
Κατά τον Αλβανικό πόλεμο και τη Μάχη της Κρήτης θυσιάστηκαν 19 Ζωνιανοί και τέλος χάθηκαν ακόμη άδικα άλλοι 4 κατά τον Εμφύλιο.
